Źródeł polskiego patriotyzmu, podobnie jak i innych patriotyzmów narodowych w Europie, poszukuje się dziś w wieku XIX, który przyniósł wielką falę ruchów narodowowyzwoleńczych i rozwój myśli narodowej w dziełach wielkich historiozofów, jak Georg Wilhelm Hegel, Johann G. Herder, czy Joachim Lelewel, którzy utorowali drogę romantycznemu idealizmowi, dopatrując się w dziejach narodów ich cech szczególnych, wyodrębniających je spośród innych – kształtujących kulturę duchową, decydujących o ich roli i przeznaczeniu. To romantyzm stworzył pojęcie „Duszy Narodu” i zbudował wokół Ojczyzny i Narodu przestrzeń ideologiczną wypełnioną siatką znaczeń, sensów i wartości, pomocnych w samookreśleniu i wzmocnieniu dumy narodowej w walce o przetrwanie i zachowanie zagrożonej tożsamości. Sięgano do przeszłości, do prapoczątków państwowości, poszukując w niej, w momentach zagrożenia bytu, legitymizacji do istnienia: dowodów wyjątkowych zasług, potwierdzenia bohaterstwa, sławy, powodów do dumy, prawomocności granic. Ów powrót do korzeni stanowi archetyp jednego z najważniejszych mitów uniwersalnych epoki archaicznej – mitu początku, który w swoich późniejszych reaktywacjach i transformacjach odegrał ważną rolę w sferze polityki, aktywnie wpływając na wyobraźnię zbiorową i postawy ludzi, przekształcając się w mit polityczny szczególnego znaczenia. W polu przestrzennym XIX-wiecznego patriotyzmu pojawiły się wyobrażenia o chlubnej historii, męstwie dawnych rycerzy i dokonaniach przodków, wyprawach wojennych i bohaterskich zmaganiach z przeciwnikiem. Znamy ten typ narracji chociażby z mitologii starożytnych, na przykład z opisów homeryckich. Patriotyczna opowieść mitologiczna potrzebowała wpisania w nią oporu, pierwiastka walki, istnienia przeciwnika lub „wroga”, zmagań w obronie terytorium, postrzeganego jako „swojskie”. Tworzywa mitu dostarczała historia i tradycja zapisane w „pamięci” pokoleń.