Czym jest dzieło sztuki? – Fascynująca historia sztuki europejskiej, od średniowiecza do połowy XX wieku.

15.04.2024 | czas czytania: 3 minuty

Czym jest dzieło sztuki?

Mówimy: historia sztuki, lecz przecież zdajemy sobie sprawę z tego, że „sztuka” w istocie nie istnieje: nie ma przedmiotu, który byłby „sztuką”. Tematem więc opowieści o „dziejach sztuki” są te szczególne przedmioty, które znamy wszyscy z doświadczenia, a które nazywamy dziełami sztuki. Nie jest łatwo je określić: są to bowiem wytwarzane przez człowieka przedmioty bardzo różnego rodzaju: kościoły, obrazy i relikwiarze; mozaiki, naczynia i posągi; drzeworyty, grobowce i ikony. Dziełem sztuki jest kilka kresek na karcie papieru, którymi Rembrandt, Matisse lub Picasso umieją zasugerować nam wyobrażone przez siebie postacie, wydarzenia, kształty; dziełem sztuki jest olbrzymi ołtarz, zdobiący dziś wnętrze kościoła Mariackiego w Krakowie, który przez dwanaście lat rzeźbili w drzewie i malowali mistrz Wit Stwosz i jego liczni pomocnicy; dziełami sztuki są wreszcie gotyckie kościoły, wznoszone i dekorowane nieraz przez kilka pokoleń budowniczych i kamieniarzy, a których wielkość, wysokość i piękno do dziś wprawiają w zachwyt zwiedzającego.

Dzieła sztuki są więc przedmiotami różnego rodzaju. Mają jednak jakąś wspólną cechę, która sprawia, że łączymy je — rzeczy tak bardzo skądinąd różne — w jedną kategorię myślową. Cóż to za więź?

Jak sądzę, pojąć to można najłatwiej porównując dzieła sztuki z innymi przedmiotami. Cenimy dawne dzieła sztuki, natomiast dawne przyrządy, narzędzia, staroświeckie przedmioty zawadzają nam, chętnie się ich pozbywamy — będą one kiedyś interesowały zbieraczy osobliwości lub historyków techniki. Stary obraz, katedra czy rysunek Rembrandta nie przestają do nas przemawiać. Nie stają się „przestarzałe”, przeciwnie, na ogół z wiekiem zyskują dodatkową wartość, jakiej przydaje im dawność. Ale tak samo jest z niektórymi przedmiotami użytkowymi: z dawnym zegarem, starym talerzem czy fotelem; przedmioty te nie interesują nas — lub nie tylko — jako przykłady tego jak wyglądał zegar w dobie Potopu, fotel, który zdobił pałac Zygmunta III, czy talerz z czasów Księstwa Warszawskiego. One się nam p o d o b a j ą, stanowią źródło tego szczególnego wzruszenia, związanego z upodobaniem, pobudzającego nas do wypowiedzenia lub uświadomienia sobie oceny, którą filozofowie nazywają s ą d e m  e s t e t y c z n y m. Wśród dzieł sztuki jedne są więc przedmiotami użytkowymi — są to wytwory tak zwanego rzemiosła artystycznego, a także architektury; inne — nie mają celów praktycznych, są przedmiotami przekazującymi nam jakąś wypowiedź artysty. Często przedstawiają one ludzi lub przedmioty, ale nie zawsze; często, zwłaszcza w sztuce ostatniego półwiecza, artysta przekazuje nam swą wypowiedź, swe nastroje poprzez dzieła nie stanowiące odtworzenia natury. Z drugiej strony, nasze zainteresowania estetyczne nie ograniczają się przecież do dzieł sztuki. Podobają się nam także przedmioty, które nimi nie są — fragmenty natury: urwiste pejzaże górskie, zamglone gaje sosnowe, płaska, roziskrzona w słońcu tafla morza. Toteż z pojęciem dzieła sztuki związana jest nie tylko zawarta w nim możliwość wywoływania w nas doznań, przeżyć estetycznych, bo te może nam dawać także natura, lecz również element intencji twórców; dzieło sztuki jest stworzone przez artystę, który za jego pośrednictwem przekazał nam swoje wzruszenie, swój obraz świata — prawdziwego czy wyobrażonego — swoją radość czy zamyślenie, swoją kontemplację czy niepokój. Przedmiot, który stworzył, namalował, wyrzeźbił, zbudował, nie jest przedmiotem niezbędnym dla naszych funkcji codziennych, nie pełni — lub pełni nie tylko — funkcje użytkowe; jest w nim coś więcej. W malarstwie, rzeźbie, grafice dzieło odtwarza rzeczywistość lub tworzy obraz fantastyczny, sugerując widzowi to, co istniało w wyobraźni twórcy. W dziełach takich sztuk jak architektura czy rzemiosło artystyczne przedmioty, które pełnią funkcję użytkową — są domem, fotelem, dywanem — wzbogacone są o doskonałość form, o harmonię proporcji, o świetny blask koloru, potężną wymowę kompozycji przestrzennej.

Po więcej sięgnij do dzieła, cieszącego się zasłużoną renomą u polskiego odbiorcy, adresowanego do szerokiego kręgu miłośników sztuki. Sztuka cenniejsza niż złoto - Jan Białostocki (Książka) - Księgarnia PWN

Zainteresują Cię także: