Sonorystyka w twórczości kompozytorów polskich XX wieku
Prezentowana książka jest pierwszą próbą całościowego ujęcia zagadnień związanych z problemem sonorystyki muzycznej, mającym kluczowe znaczenie dla poznania dziejów polskiej twórczości muzycznej w XX wieku, a także jej europejskich kontekstów. Objaśnia genezę, istotę, cechy i konsekwencje tego zjawiska z historyczno-estetycznego oraz teoretyczno-metodologicznego i analitycznego punktu widzenia.
Pierwsza część zawiera rozważania terminologiczne oraz zarys dziejów kompozytorskiego zainteresowania brzmieniem od baroku do drugiej połowy XX wieku. W odniesieniu do sonorystyki podejmuje także problematykę tzw. polskiej szkoły kompozytorskiej lat 60. ubiegłego stulecia.
W części drugiej przedstawione są współczesne teorie brzmienia dzieła muzycznego i metod jego analizy, ze szczególnym uwzględnieniem teorii sonologii muzycznej stworzonej przez Józefa M. Chomińskiego.
Trzecia część rozprawy dotyczy autorskiej koncepcji analizy utworów sonorystycznych, zastosowanej do badania wybranych dzieł kompozytorów polskich (K. Pendereckiego, H.M. Góreckiego, W. Kilara, K. Serockiego, W. Szalonka, B. Schaeffera, W. Kotońskiego, A. Dobrowolskiego, T. Sikorskiego). Bazuje ona na wykorzystaniu trzech dopełniających się perspektyw wywiedzionych z trzech typów źródeł: partytury, nagrania i spektrogramu utworu.
Publikacja adresowana jest przede wszystkim do profesjonalistów: muzykologów, teoretyków muzyki i studentów tych kierunków, ale z pewnością zwróci uwagę wszystkich zainteresowanych muzyką XX wieku.
Wprowadzenie 9
I. Aspekty historyczno-estetyczne 13
Rozdział 1. Wokół pojęcia „sonorystyki muzycznej” 15
Rozdział 2. Emancypacja brzmienia w muzyce w perspektywie historycznej 27
2.1. Najwcześniejsze przejawy 27
2.2. Pierwsza połowa XX wieku 31
2.3. Druga połowa XX wieku 46
Rozdział 3. Historyczne i estetyczne przesłanki sonorystyki w twórczości kompozytorów polskich XX wieku 59
Rozdział 4. Sonorystyka a problem „polskiej szkoły kompozytorskiej” lat 60. XX wieku 77
II. Aspekty teoretyczno-metodologiczne 95
Rozdział 5. Teoria sonologii muzycznej Józefa Michała Chomińskiego 97
5.1. Geneza 97
5.2. Podstawy sonologii muzycznej 99
5.2.1. Problemy elementarne 104
5.2.2. Równorzędność materiału dźwiękowego 108
5.2.3. Wymiary czasu i szybkości 109
5.2.4. Stany gęstości i rozrzedzenia brzmienia 110
5.2.5. Modulacja sonorystyczna 118
5.2.6. Forma 121
5.3. Recepcja 132
Rozdział 6. Metody analizy sonorystycznego dzieła muzycznego 137
6.1. Koncepcje badania brzmienia dzieła muzycznego 137
6.2. W kręgu muzykologii empirycznej 144
6.3. Analiza akustyczna — wizualizacja sygnałów dźwiękowych 153
6.4. Analiza percepcyjna — psychoakustyka i psychologia percepcji 163
6.5. Model analizy muzyki sonorystycznej 169
III. Analizy utworów sonorystycznych 179
Uwagi wstępne 179
Rozdział 7. Utwory Krzysztofa Pendereckiego 181
7.1. Krzysztof Penderecki, Tren. Ofiarom Hiroszimy na 52 instrumenty smyczkowe (1960) 181
7.1.1. Materiał dźwiękowy 181
7.1.2. Regulacja czasu i szybkości 182
7.1.3. Stany gęstości i rozrzedzenia brzmienia 183
7.1.4. Forma 188
7.2. Krzysztof Penderecki, Quartetto per archi nr 1 (1960) 196
7.2.1. Materiał dźwiękowy 196
7.2.2. Regulacja czasu i szybkości 197
7.2.3. Stany gęstości i rozrzedzenia brzmienia 201
7.2.4. Forma 203
7.3. Krzysztof Penderecki, Polymorphia na 48 instrumentów smyczkowych (1961) 212
7.3.1. Materiał dźwiękowy 212
7.3.2. Regulacja czasu i szybkości 212
7.3.3. Stany gęstości i rozrzedzenia brzmienia 213
7.3.4. Forma 223
7.4. Krzysztof Penderecki, Kanon na orkiestrę smyczkową (52 instrumenty smyczkowe) i dwie taśmy (1962) 228
7.4.1. Materiał dźwiękowy 228
7.4.2. Regulacja czasu i szybkości 229
7.4.3. Stany gęstości i rozrzedzenia brzmienia 231
7.4.4. Modulacja sonorystyczna 232
7.4.5. Forma 232
Rozdział 8. Utwory Henryka Mikołaja Góreckiego 243
8.1. Henryk Mikołaj Górecki, Scontri op. 17 na orkiestrę (1960) 243
8.1.1. Materiał dźwiękowy 243
8.1.2. Regulacja czasu i szybkości 244
8.1.3. Stany gęstości i rozrzedzenia brzmienia 246
8.1.4. Forma 252
8.2. Henryk Mikołaj Górecki, Genesis, cz. I: Elementi per tre archi op. 19 nr 1 (1962) 269
8.2.1. Materiał dźwiękowy 269
8.2.2. Regulacja czasu i szybkości 270
8.2.3. Stany gęstości i rozrzedzenia brzmienia 276
8.2.4. Forma 281
8.3. Henryk Mikołaj Górecki, Genesis, cz. II: Canti strumentali per 15 esecutori op. 19 nr 2 (1962) 284
8.3.1. Materiał dźwiękowy 284
8.3.2. Regulacja czasu i szybkości 284
8.3.3. Stany gęstości i rozrzedzenia brzmienia 286
8.3.4. Forma 290
Rozdział 9. Utwory Wojciecha Kilara 299
9.1. Wojciech Kilar, Riff 62 na orkiestrę (1962) 299
9.1.1. Materiał dźwiękowy 299
9.1.2. Regulacja czasu i szybkości 300
9.1.3. Stany gęstości i rozrzedzenia brzmienia 301
9.1.4. Forma 305
9.2. Wojciech Kilar, G´en´erique na orkiestrę (1963) 313
9.2.1. Materiał dźwiękowy 313
9.2.2. Regulacja czasu i szybkości 314
9.2.3. Stany gęstości i rozrzedzenia brzmienia 316
9.2.4. Forma 318
9.3. Wojciech Kilar, Diphthongos na chór mieszany i orkiestrę (1963) 326
9.3.1. Materiał dźwiękowy 326
9.3.2. Regulacja czasu i szybkości 327
9.3.3. Stany gęstości i rozrzedzenia brzmienia 329
9.3.4. Forma 330
9.4. Wojciech Kilar, Springfield Sonnet na orkiestrę (1965) 338
9.4.1. Materiał dźwiękowy 338
9.4.2. Regulacja czasu i szybkości 339
9.4.3. Stany gęstości i rozrzedzenia brzmienia 342
9.4.4. Forma 346
Rozdział 10. Utwory Kazimierza Serockiego, Witolda Szalonka i Bogusława Schaeffera 355
10.1. Kazimierz Serocki, Segmenti na orkiestrę (1960–61) 355
10.1.1. Materiał dźwiękowy 355
10.1.2. Regulacja czasu i szybkości 356
10.1.3. Stany gęstości i rozrzedzenia brzmienia 357
10.1.4. Forma 363
10.2. Witold Szalonek, Improvisations sonoristiques na klarnet, puzon, wiolonczelę i fortepian (1968) 369
10.2.1. Materiał dźwiękowy 369
10.2.2. Regulacja czasu i szybkości 374
10.2.3. Stany gęstości i rozrzedzenia brzmienia 377
10.2.4. Forma 379
10.3. Bogusław Schaeffer, Mała symfonia: „Scultura” na wielką orkiestrę (1960) 385
10.3.1. Materiał dźwiękowy 385
10.3.2. Regulacja czasu i szybkości 386
10.3.3. Stany gęstości i rozrzedzenia brzmienia 389
10.3.4. Forma 394
Rozdział 11. Muzyka elektroakustyczna 405
11.1. Włodzimierz Kotoński, Etiuda na jedno uderzenie w talerz (1959) 405
11.1.1. Materiał dźwiękowy 405
11.1.2. Regulacja czasu i szybkości 406
11.1.3. Stany gęstości i rozrzedzenia brzmienia 408
11.1.4. Modulacja sonorystyczna 413
11.1.5. Forma 414
11.2. Andrzej Dobrowolski, Passacaglia na 40 z 5 (1959) 419
11.2.1. Materiał dźwiękowy 419
11.2.2. Regulacja czasu i szybkości 421
11.2.3. Stany gęstości i rozrzedzenia brzmienia 423
11.2.4. Modulacja sonorystyczna 426
11.2.5. Forma 427
11.3. Tomasz Sikorski, Echa II (quasi improvisazione) na 1–4 fortepianów, perkusję i taśmę magnetofonową (1961–63) 431
11.3.1. Materiał dźwiękowy 431
11.3.2. Regulacja czasu i szybkości 432
11.3.3. Stany gęstości i rozrzedzenia brzmienia 433
11.3.4. Modulacja sonorystyczna 436
11.3.5. Forma 438
Zakończenie 445
Bibliografia 455
Spis tabel 471
Spis przykładów 473
Indeks osób i utworów muzycznych 479
